Dəyişikliklərin açarı: Abbas Ələsgərov yeni Bakı haqqında

-Dünənin Bakı­sı – yəqin ki, bu mövzu sonsuzdur… Amma Siz bir mütəxəssis kimi o dövrün memarlığında ən böyük nailiyyət kimi nəyi xüsusilə qeyd edərdiniz?

-Deyə bilərik ki, müasir Bakı bugünkü görkəmini əsasən neft bumu dövrünün memarlığına borcludur. O zaman – XIX və XX əsrlərin qovşağında – Bakının şəhərsalma inkişafı üçün bir sıra görkəmli memarlar dəvət olunmuşdu: Fon der Nonne, Ploşko, Qoslavski, Skureviç, Skibinski və başqaları. O dövrdə sahəsi 2000 hektar olan Bakıda məhz Fon der Nonnenin hazırladığı ilk baş plan əsasında tikinti işlərinə başlanıldı. Bir qədər sonra azərbaycanlı memar Hacınski neft və milyonlar paytaxtının ikinci baş planının müəllifi oldu. Sovet dövründə, müharibəyə qədər, Bakının daha iki baş planı tərtib olunmuşdu – 1927 və 1937-ci illərdə, müəllifləri isə müvafiq olaraq A. İvanitski və L. İlin idi. Məhz baş planların hazırlanması həmin dövrün memarlıq sahəsində ən uğurlu nailiyyətlərindən biri oldu.

Qeyd edim ki, Leninqradın baş memarı L. İlinin rəhbərliyi ilə hazırlanmış baş plan Bakının ərazisinin dəfələrlə genişləndirilməsini nəzərdə tuturdu və bu səbəbdən də “uzunömürlü” sənəd sayılır – onun şəhərsalma təsiri hələ də hiss olunur. Elə bunu demək kifayətdir ki, İlin planından düz yarım əsr sonra, yalnız 1987-ci ildə növbəti və hələlik sonuncu baş plan qəbul edildi. Bu plan SSRİ dövrünün tanınmış mütəxəssislərindən biri – Teodor Şərin­ski­nin rəhbərliyi ilə hazırlanmışdı. Yeri gəlmişkən, bu il onun anadan olmasının 100 illiyini qeyd edəcəyik. Əlbəttə, indi 1987-ci ilin baş planında nəzərdə tutulan bəzi məsələlər ya köhnəlib, ya da artıq həyata keçməsi mümkün deyil, çünki həmin ərazilər indi tamam başqa cür tikilib. Amma o planda yer alan və bu gün də aktual olan bir sıra mühüm ideyalar var və onlar yaxın gələcəkdə reallaşdırılacaq.

Neft bumu dövrünün də, sovet dövrünün də memarlığından şəhərimizə çoxsaylı gözəl binalar miras qalıb. Bunlara Bakı Şəhər İcra Hakimiyyətinin binası, Milli Elmlər Akademiyasının binası, Axundov adına Milli Kitabxana, “Nizami” kinoteatrı, Heydər Əliyev Sarayı, “Polistan” Sarayı və bir çox digər möhtəşəm tikililər daxildir. Bu binalar bu gün də şəhərimizin bəzəyidir.

– Bütün bu binaları, yəqin ki, dünənin Bakı­sı ilə bugünkü Bakı arasında bir körpü adlandırmaq da olar. Bəs bugünkü Bakı necədir? Qarşıdan gələn dəyişikliklərin əsas açarı nədədir?

– Əslində, dəyişiklikləri artıq bu gün də kifayət qədər görürük. Bu dəyişikliklərin əsas açarı isə ilk növbədə ölkə rəhbərliyinin bizim sahəyə göstərdiyi xüsusi diqqətdir. Prezident İlham Əliyev memarlığın inkişafı üçün çox böyük işlər görür və ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş ənənəni uğurla davam etdirir. Belə bir münasibət hər ölkədə rast gəlinmir, bu baxımdan biz çox şanslıyıq. Prezidentin ən vacib layihələrin hazırlanmasında şəxsi iştirakı, onun bu proseslərə göstərdiyi maraq və diqqət – sözün əsl mənasında – ölçüyəgəlməzdir. İlham Əliyev həm ümumi məsələləri, həm də xırda detalları diqqətdən kənarda saxlamır. Məsələn, o, həm paytaxt ərazisinin genişləndirilməsi layihəsinin incəliklərini, həm də bulvar boyunca dekorativ məhəccərlərin dizayn elementlərini eyni maraqla müzakirə edirdi. Hər iki halda çoxsaylı variantlar nəzərdən keçirilmişdi… Bu isə böyük zəhmət, vaxt, enerji və ciddi hazırlıq tələb edən bir işdir.

– Bəs bu gün aparılan işlərin əsas cəbhəsi, belə desək, hansı sahədə cəmləşib?

– Ən vacib sahə – sosial sifarişin yerinə yetirilməsi, insanların mənzillə təmin olunmasıdır. Mən artıq keçmişin, o cümlədən sovet dövrünün gözəl irsindən danışdım. Lakin eyni o keçmiş bizə heç də xoş olmayan bir irs də miras qoyub – böyük ərazilər tipik, simasız binalarla tikilmişdi. Amma, nə qədər qəribə olsa da, bu böyük yaşayış potensialı da sonradan kifayət etmədi. Çünki Dağlıq Qarabağ münaqişəsi nəticəsində cəmi bir neçə gün ərzində Bakıya 260 min qaçqın və məcburi köçkün axın etdi və həmin dövrdə paytaxt əhalisinin illik artımı təxminən 30 min nəfər təşkil edirdi. İllər keçib və artıq qaçqınlar normal yaşayış şəraiti ilə təmin olunublar. Lakin keçmişin səhvlərini təkrarlamamaq üçün yeni mənzillərin rahat, beynəlxalq standartlara uyğun və estetik cəhətdən gözoxşayan olması vacibdir. Bu baxımdan, həm də köhnə binaların da estetik görkəminə diqqət yetirilir – bütün əsas magistrallar boyunca belə binaların fasadlarında üzləmə işləri aparılır.

Təbii ki, şəhərdə bir çox yeni, diqqətçəkən tikililər inşa olunur. Xarici memarlar da dəvət edilir – elə birinci neft bumu dövründə olduğu kimi. Göründüyü kimi, tarix təkrarlanır… Belə mütəxəssislər arasında, məsələn, Heydər Əliyev Mərkəzinin layihə müəllifi Zaha Hadid, Müasir İncəsənət Muzeyinin memarı Jan Nuvel, Xalça Muzeyini layihələndirən Frans Yans və Valter Mari, “Marriott” oteli və “Bakı Alovları” kompleksi ilə tanınan Rikardon Smit, Muğam Mərkəzinin müəllifləri Vahid Qasımoğlu Tansu, Xanəddin Uyax Etirnə Əhməd, “Dədə Qorqud” parkı və Diplomatik Akademiyanın layihələndirilməsində iştirak edən AECOM şirkəti, Neft Fondunun binasının memarı Xavyer Pilaton, Neft Muzeyi layihəsinin müəllifi “Anamorphosis” (Yunanıstan), neft şirkətinin inzibati binasını layihələndirən “Herren”, Neftçilər prospektindəki mehmanxana kompleksinin memarı Kunio Vatanabe, idman-gimnastika kompleksini layihələndirən “Akora Business Ltd” və M. Raduloviç kimi adlar yer alır.

Lakin xarici memarların töhfəsindən danışarkən yerli memarların rolunu da kiçiltmək olmaz. Onların arasında Bakı şəhərinin müasir simasının formalaşmasında böyük rolu olan Nəriman İmaməliyev, İlqar Bəylərov, İlqar İzbətov, Sənan Səlamzadə, Famil Ağayev, Rasim Əliyev, Yusif Qədirov, Gülnarə Məmmədova, Faiq Yüzbaşov, Novruz Eldarlı, Vüqar Həsənov, Camal Qədirov, Elbəy Qasımzadə və başqalarının adını çəkmək olar.

– Müasir layihələr arasında Bakının memarlıq baxımından gələcək inkişafını simvolizə edən hansı layihəni qeyd edərdiniz?

– Hazırkı Bakının simasını yalnız üslubu və funksiyası ilə deyil, bir çox amillərin məcmusu ilə xarakterizə edən layihələr arasında mən xüsusilə Füzuli küçəsində salınacaq gələcək skveri vurğulamaq istərdim. Bu, şəhərin mərkəzində azmərtəbəli tikililərin böyük həcmdə sökülməsi ilə bağlı misli görünməmiş bir hadisədir. Ümumiyyətlə, bu məsələ Bakıda çox aktualdır, çünki şəhərdə məskunlaşmış ərazilərin dörddə üçü azmərtəbəli tikililərdən ibarətdir. Lakin biz artıq belə bir “lüksə” yol verə bilmərik! İstismar müddətini başa vurmuş bu binalar sökülməli və onların yerində daha səmərəli şəkildə yeni tikililər inşa edilməlidir.

Əslində, bu proses hazırda aktiv şəkildə həyata keçirilir və Füzuli küçəsindəki skver layihəsi bunun real nümunəsidir. Füzuli küçəsindəki fərdi tikililərin sakinləri normal mənzillərlə təmin olunub, yaxşı şəraitə köçürülüblər. Onların keçmiş məhəllələrinin yerində isə yaxın zamanlarda böyük bir skver salınacaq. Eyni zamanda burada yeraltı parkinq də nəzərdə tutulur ki, bu da şəhər mərkəzində avtomobil saxlama problemini nəhayət həll edəcək. Hazırda skver layihəsi işlənmə mərhələsindədir.

Əhəmiyyətli bu proses – azmərtəbəli tikililərin müasir binalarla əvəz olunması – on il əvvəl başlamışdı. Bu işə öz hesabına çoxsaylı özəl investorlar başlamış və bir çox əraziləri sökərək yerində çoxmərtəbəli binalar inşa etmişlər. Ümumilikdə, özəl sahibkarlar təxminən 20 min ailəni mənzillə təmin ediblər. Vurğulamaq istəyirəm ki, söhbət dövlət xərcləri olmadan aparılmış özəl tikintidən gedir. Əgər buna dövlət layihələrini də əlavə etsək, rəqəm daha da böyüyər. Amma bu sahədə hələ də görüləsi işlər çoxdur. Axı şəhər böyüyür, əhali də artır…

Beləliklə, artıq bu günün Bakı­sının sabahın Bakı­sına çevrilməsi üçün çox iş görülüb. Lakin bu dövrün əsas nailiyyəti kimi mən təkcə hansısa – hətta ən gözəl – binaların inşasını deyil, məhz layihələndirməyə yanaşmanın bu gün nə dərəcədə dəyişdiyini hesab edirəm.

Sovet dövründə hər hansı bir tikinti aparmaq üçün əvvəlcə texniki əsaslandırmadan başlayaraq layihənin son təsdiqinə qədər çox uzun bir yol keçmək lazım idi. Bu proses adətən üç-dörd il çəkirdi… Müasir dövrdə isə bu proses sürətləndirilmiş templərlə, yubanma və gecikmələr olmadan həyata keçirilir. Bütün hesablamalar və tikinti işləri paralel aparılır, mərhələlərlə deyil. Eyni zamanda Dövlət Ekspertizasının məsuliyyəti dəfələrlə artıb. Bu, həm konkret tikililərə, həm də ümumilikdə şəhərə aiddir – məsələn, çox mühüm rol oynayan amillərdən biri də odur ki, tikinti bumuna paralel olaraq yeni yolların çəkilişi və mövcud yolların rekonstruksiyası da həyata keçirilirdi.

Layihələndirmə və tikinti işlərinin eyni vaxtda aparılması, tikintiyə qədərki mərhələnin sistemli şəkildə qurulması (və nəticə etibarilə layihələrin reallaşdırılma müddətinin əhəmiyyətli dərəcədə qısaldılması) – budur, hazırda Bakının memarlığında şahidi olduğumuz “sıçrayışın” əsas sirri.

– İndi isə, zəhmət olmasa, bizi bu sıçrayışın aparacağı perspektivlər barədə danışın…

– Əsas perspektiv – Bakının tikinti baxımından genişlənməsidir. Məhz tikintinin, sadəcə ərazinin deyil. Çünki Bakı ərazisinə görə onsuz da 213 min hektar sahəni əhatə edir – məsələn, bu, Moskvanın ərazisindən iki dəfə çoxdur. Belə ki, rəsmi olaraq şəhər sərhədlərinə demək olar ki, bütün Abşeron yarımadası və yarımadanın cənubundakı sahilboyu zolağın xeyli hissəsi daxildir.

Başqa sözlə desək, ilk baş planın qəbulundan bu günədək Bakı ərazi baxımından – rəqəmlərlə desək – on dəfədən çox genişlənmişdir. Lakin hazırkı ərazisinin hamısı yaşayış üçün yararlı zonalar deyil – cəmi… 10 faiz! Təxminən 30 min hektarı kənd təsərrüfatı sahələri, 20 min hektarı isə neft hasilatı əraziləri tutur. Bundan başqa, geniş sənaye zonası da mövcuddur…

Bir sözlə, görüləsi işimiz çoxdur. Hazırda komitəmiz Sumqayıt və Xırdalanın inkişafını da nəzərə almaqla Bakının yeni ərazi planının hazırlanmasına başlayıb. Onun konsepsiyası ölkə Prezidenti tərəfindən təsdiqlənib və indi, bu planın 2012-ci ildə Nazirlər Kabineti tərəfindən təsdiqlənəcəyini gözləyərkən, biz artıq Dubəndi, Türkan, Zığ və Ələt qəsəbələrində iri yaşayış sahələrinin inkişafı üzrə layihələndirmə işlərinə başlamışıq.

Şəhər mərkəzinə gəlincə isə, bu il biz Bakıxanov küçəsi, Nərimanov prospekti, Neftçilər prospekti və Bayraq meydanı sərhədləri daxilində ətraflı planlaşdırma layihəsini tamamlayırıq.

Müəllif: Nailə Bənnayevа.